Dane podstawowe

• Nazwy używane w czasie istnienia kopalni: Kopalnia Węgla Kamiennego „Jastrzębie­‑Moszczenica w budowie”, KWK „Moszczenica”, KWK „Jas­‑Mos” Ruch „Moszczenica”, KWK „Moszczenica w całkowitej likwidacji”;
• 1.11.1955 roku — powstanie przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego „Moszczenica w budowie”;
• 31.12.1958 roku — powołanie przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą „Kopalnia Węgla Kamiennego Jastrzębie­‑Moszczenica w budowie”;
• 4.12.1965 roku — uroczyste oddanie do ruchu kopalni „Moszczenica”;
• 1.01.1966 roku — działalność rozpoczyna samodzielne przedsiębiorstwo Kopalnia „Moszczenica”;
• 6.10.1994 roku — połączenia kopalń „Jastrzębie” i „Moszczenica” w jedną kopalnię o nazwie JSW SA KWK „Jas­‐Mos”;
• 1999 rok — rozpoczęcie likwidacji Ruchu „Moszczenica”;
• 28.07.2000 roku — zakończenie wydobycia;
• 1.02.2001 roku — utworzenie Kopalni Węgla Kamiennego „Moszczenica w całkowitej likwidacji”;
• 31.03.2001 roku — sprzedaż kopalni Spółce Restrukturyzacji Kopalń SA w Bytomiu;
• wydobycie maksymalne (1979 rok): 3 828 107 ton/rok.

Opis kopalni

Do roku 1951 na obszarze górniczym kopalni „Moszczenica” odwierconych było zaledwie siedem otworów poszukiwawczo­‑złożowych, z których najpłytszy miał głębokość 172 m, najgłębszy 600 m oraz dwa otwory solankowe o nieustalonej dokładnie głębokości około 300 m. Mierne wyniki uzyskane tymi otworami nie pozwalały określić ilości kopaliny w złożu, jej jakości, warunków eksploatacji, zawodnienia, gazowości, fizykomechanicznych cech górotworu itp. Właściwy okres poszukiwań przypadł na lata od 1951 do 1955, w którym to czasie odwiercono w samym tylko rejonie kopalni „Moszczenica” 13 otworów głębokich od 581 m do 1164 m. Wyniki wierceń zdecydowały o podjęciu w czerwcu 1955 roku przez Prezydium Rządu Uchwały nr 458/55 zobowiązującej Ministra Górnictwa Węglowego do wybudowania w rejonie miejscowości Jastrzębie i Moszczenica dwóch nowych kopalń węgla kamiennego, każdej o zdolności produkcyjnej około 4000 ton na dobę. Powyższy akt prawny stał się podstawą do rozpoczęcia budowy kopalni.

Założenia projektowe ustaliły lokalizację dwóch szybów centralnych oraz jednego szybu wentylacyjnego. Szyby Centralne I i II usytuowano w środku nadania na podstawie ogólnej oceny warunków naturalnych. Szyb wentylacyjny III zlokalizowano na zachód od szybu „Jastrzębie III”. Nadanie kopalni o powierzchni 14,5 km² wyznaczone zostało przede wszystkim na podstawie przesłanek geologicznych. Od południa, tj. granicy czechosłowackiej, i od zachodu nadanie ograniczone było rosnącą do około 700 m grubością nadkładu. Od zachodu naturalną granicę kopalni stanowi zaburzenie Orłowskie o nieustalonym bliżej przebiegu. Od północy granica między kopalnią „Moszczenica” i „Jastrzębie” wyznaczona została w ten sposób, aby uzyskać racjonalny rozdział zasobów całego obszaru między obie kopalnie. Na podstawie Zarządzenia Nr 313 MGW z dnia 26.10.1955 roku powołane zostało z dniem 1.11.1955 roku Przedsiębiorstwo Państwowe pod nazwą Kopalnia Węgla Kamiennego „Moszczenica” w budowie, którego przedmiotem działania było prowadzenie budowy kopalni, a następnie stopniowa eksploatacja uruchamianych obiektów.

Pierwsze prace przy budowie nowej kopalni „Moszczenica” rozpoczęto w IV kwartale 1955 roku. Miały one charakter robót wstępnych obejmujących przygotowanie zaplecza dla robot szybowych. Generalnym wykonawcą dla wszystkich robót było Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń w Wilchwach (dzielnica Wodzisławia Śląskiego). Rozpoczęto budowę linii 15 kV i stacji słupowej 15/0,4 kV, drogi prowizorycznej do szybu I i II oraz uzbrojenia terenu w zakresie prowizorycznego doprowadzenia wody na organizujący się plac budowy. Rok ten w zasadzie był pierwszym rokiem budowy kopalni. W styczniu 1957 roku Przedsiębiorstwo Budowy Szybów w Bytomiu przystąpiło do głębienia szybu II wdechowego o średnicy 7,2 m. Warstwy zawodnione, na jakie napotkano na głębokości 35 m, zostały sforsowane zwykłym sposobem górniczym, bez planowanego uprzednio mrożenia. Szyb na koniec 1957 roku osiągnął głębokość 57,5 m. Na szybie III do końca czerwca 1957 roku wykonano 1628 mb wierceń mrożeniowych, po czym przystąpiono do głębienia szybu. Szyb był zaprojektowany jako wdechowy o średnicy 5,5 m. Do końca roku zgłębiono 75,5 mb szybu, przy czym niski wykon roczny spowodowany został opóźnionym oddaniem urządzenia wyciągowego przy tym szybie.

W trakcie opracowywania projektu wstępnego, w szczególności zaś w czasie analizy wentylacji kopalni zdecydowano zgłębienie dodatkowego szybu wydechowego IV, na wschód od szybów centralnych w partii najbardziej wypiętrzonego karbonu. Drążenie szybów postępuje bardzo powoli pomimo zastosowania metody mrożeniowej, następują silne wypływy „kurzawki” i gazu, bardzo utrudniające pracę. Budowniczowie borykają się również z brakiem rąk do pracy, a pomimo tego w 1958 roku zapada decyzja o opracowaniu nowej koncepcji eksploatacji złoża i zwiększeniu zdolności produkcyjnych przyszłej kopalni. Pomimo planów stosowania na dole kopalni do napędu urządzeń i maszyn energii sprężonego powietrza, zaplanowano zwiększenie zdolności wydobywczych do 4000 ton. Na początku 1959 roku powołano do życia Przedsiębiorstwo Kopalnia Węgla Kamiennego „Jastrzębie­‑Moszczenica” w celu zintensyfikowania prac, a budowa pierwszych osiedli mieszkaniowych umożliwia przyjęcie do pracy nowych ludzi. Pozwala to na prowadzenie pierwszych prac udostępniających i przygotowawczych na dole umożliwiających dokładne rozeznanie złoża. Jednocześnie prowadzone są intensywne prace na powierzchni przy budowie zakładu przeróbczego i hali sprężarek. Oficjalne, uroczyste otwarcie kopalni „Moszczenica” następuje 4 grudnia 1965 roku.

Do chwili zakończenia likwidacji, w kopalni „Moszczenica”, a później ruchu „Moszczenica”, wydobyto łącznie prawie 92 mln ton węgla i wydrążono łącznie ponad 1000 km wyrobisk.

Po utworzeniu Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA i podjęciu działań restrukturyzacyjnych mających na celu ograniczenie kosztów wydobycia, w roku 1993 wstrzymano intensywną eksploatację w filarze dla miasta Jastrzębia zarówno w kopalni „Moszczenica” jak i „Jastrzębie” (Uchwała nr 120/93 JSW SA z dnia 26.10.1993 roku). Wyżej wymienione działania i uwarunkowania ograniczyły w decydującym stopniu bazę zasobową obu kopalń, a w przypadku kopalni „Moszczenica” stworzyły konieczność ograniczenia wydobycia do 6–7 tys. ton/dobę, podjęcia eksploatacji resztek pokładów oraz częściowej likwidacji kopalni. Zadecydowało to o rozpoczęciu likwidacji szybów zachodnich kopalni „Moszczenica” i od roku 1995 podjęto eksploatację zasobów w filarze ochronnym tych szybów. Po wykonaniu szeregu analiz i rozważeniu różnych koncepcji dalszego funkcjonowania kopalni „Moszczenica” w warunkach gospodarki rynkowej, podjęto decyzję o połączeniu z dniem 6.10.1994 roku kopalń „Jastrzębie” i „Moszczenica” w jedną kopalnię o nazwie JSW SA KWK „Jas­‑Mos” (Uchwała Nr 1 Walnego Zgromadzenia Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA z dnia 6.10.1994 roku).

W oparciu o opracowania oraz analizy techniczno­‑ekonomiczne dokonane na szczeblu JSW SA, została podjęta przez Zarząd JSW SA decyzja o likwidacji KWK „Jas-Mos” ruchu górniczego „Moszczenica” (Uchwała Nr 220/11/97 z dnia 17.11.1997 roku).

Powyższa decyzja została pozytywnie zaopiniowana przez Radę Nadzorczą JSW SA (Uchwała Nr 12/111/97 Rady Nadzorczej JSW SA z dnia 6.12.1997 roku). Częściowa likwidacja KWK „Jas­‑Mos” — Ruch Górniczy „Moszczenica” była prowadzona od 1.01.2000 do 31.01.2001 roku na podstawie zaakceptowanych przez Ministra Gospodarki:

• Programu likwidacji części Zakładu Górniczego KWK „Jas­‑Mos” — Ruch Górniczy „Moszczenica” w latach 2000–2001,
• Rocznych planów likwidacji części Zakładu Górniczego KWK „Jas­‑Mos” — Ruch Górniczy „Moszczenica”.

Na ostatnim etapie likwidacji na podstawie uchwały nr 15/IH/01 z dnia 23.01.2001 roku Zarządu Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA 1.02.2001 roku utworzono Kopalnię Węgla Kamiennego „Moszczenica w całkowitej likwidacji”. Pozwoliło to w dniu 31.03.2001 roku na jej sprzedaż Spółce Restrukturyzacji Kopalń SA w Bytomiu, celem dokończenia procesu likwidacji i dalszego zagospodarowania majątku i terenów po likwidacji.

Restrukturyzacja i likwidacja kopalni „Moszczenica” prowadzona była w kilku etapach i rozpoczęła się w połowie lat 90. likwidacją szybów „Zachodnich”. Dużym wyzwaniem podczas tego całego okresu była likwidacja szybów. Wszystkie szyby likwidowane były taką samą technologią, opracowaną przez pracowników kopalni. Podczas tego procesu zlikwidowano 9 szybów o łącznej długości ponad 5,5 km. O dobrej jakości tej pracy i trafnie dobranej technologii świadczą regularne pomiary wysokości zasypu, które nie wykazują ucieczki materiału zasypowego, a pomiary składu powietrza pod płytami zamykającymi nie wykazują obecności CH₄ i CO. Jednocześnie w okresie Planu Ruchu JSW SA KWK „Jas­‑Mos”, Ruch Górniczy „Moszczenica” w likwidacji na okres 1.04.2000 — 31.12.2001 roku zamknięto poprzez tamowanie lub podsadzanie ponad 70 km wyrobisk.

Na terenie byłej kopalni „Moszczenica” powstała Strefa Aktywności Gospodarczej Sp. z o.o., której udziałowcami są Miasto Jastrzębie Zdrój oraz Jastrzębska Spółka Węglowa SA, mające po 50 % udziałów. Strefie przekazano 30,9521 ha na Szybach Głównych zlikwidowanej kopalni „Moszczenica” oraz 11,0566 ha na Szybach III. Jastrzębska Strefa Aktywności Gospodarczej Sp. z o.o. zajmuje się zagospodarowywaniem nieprodukcyjnego majątku byłej kopalni „Moszczenica”, przejmuje go systematycznie w formie aportów rzeczowych od udziałowców. Pozwala to na wyeliminowanie przez Jastrzębską Spółkę Węglową SA kosztów związanych z utrzymaniem majątku nieprodukcyjnego, natomiast przekazane Strefie obiekty mają szansę na znalezienie nowego gospodarza i na ponowne wykorzystanie, co służy pobudzeniu lokalnej przedsiębiorczości i generuje nowe miejsca pracy w regionie. Jej misją jest m.in.:

• rewitalizacja terenów po zlikwidowanej KWK „Moszczenica”,
• inkubowanie nowych, wspomaganie rozwoju istniejących i wspieranie rozwiniętych przedsiębiorstw gotowych inwestować w tereny poprzemysłowe w celu tworzenia miejsc pracy.

Na obszarze Strefy Aktywności Gospodarczej Sp. z o.o. działa 18 dzierżawców, którzy stworzyli i utrzymują ponad 400 miejsc pracy. Ważnym zagadnieniem, na którym w ostatnim czasie skupiają się działania Strefy Aktywności Gospodarczej Sp. z o.o. są plany gospodarczego wykorzystania metanu ze zrobów Pola „Moszczenica”. W zamierzeniu tym uczestniczy SAG Sp. z o.o., Jastrzębska Spółka Węglowa SA, Urząd Miasta Jastrzębie­‑Zdrój oraz Akademia Górniczo­‑Hutnicza w Krakowie, która to opracowała założenia techniczno­‑technologiczne wykorzystania metanu. Planuje się wykorzystać metan w instalacjach grzewczych obiektów komunalnych oraz do zasilania autobusów komunikacji miejskiej. Instalacja przewiduje pozyskanie, uzdatnianie i sprężanie gazu w celu dostarczenia go do odbiorcy w stałych zbiornikach sprężonego gazu. Przeprowadzono również modernizację osadników byłej kopalni „Moszczenica” na osadniki retencyjno­‑dozujące i dostosowano je do funkcjonowania w niezwykle ważnym systemie hydrotechnicznym kolektora „OLZA”.