Dane podstawowe

• Nazwa: „Versuch Kohlengrube”, „Hoym”, „Skonsolidowana Kopalnia Hoym”, „Skonsolidowana Kopalnia Hoym­‑Laura”, „Kopalnia Hoym”, „Ignacy”;
• obszar górniczy: „Ignacy” z 1962 roku o powierzchni 15,77 km²;
• data powstania kopalni: 1792 rok;
• data przyłączenia do Kopalni „Rydułtowy”: 1.01.1968 roku (jako „Ruch Ignacy”);
• data zakończenia eksploatacji: 11.08.1995 roku (wydobycie ostatniej tony węgla szybem „Kościuszko”);
• wydobycie (maksymalne, 1963 rok): 966 400 ton/rok.

Opis kopalni

Początki górnictwa węglowego na ziemi rybnickiej sięgają schyłku lat osiemdziesiątych XVIII wieku. Wtedy to z polecenia Fryderyka Wilhelma Redena, dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, przystąpiono do poszukiwania węgla kamiennego na terenie Górnego Śląska. W rejonie Rybnika prowadzili je asesor górniczy Reichardt i przysięgły górniczy Salomon Isaac. Odkryli oni w 1788 roku wychodnie pokładów w rejonie Czernicy, Niewiadomia i Czerwionki. W następnym roku zlokalizowali pokłady: w Niewiadomiu — 12 cali i 1 cal, Radoszowach Górnych — 3–4 cali, Rydułtowach — 30 cali, Pszowie — 2–4 cali i pomiędzy Czernicą a Piecami — 30 cali. Nie były to znaczne grubości, ale świadczyły o obecności węgla i wkrótce na tym terenie zaczęto zakładać kopalnie.

Po owocnych poszukiwaniach przez Królewski Urząd Hutniczy w Rybniku (Königliche Hüttenamt zu Rybnik) podległy Śląskiej Kamerze Wojenno­‑Dominialnej we Wrocławiu (Die schlesische Kriegs‐ und Domainen‐ Kammer zu Breslau), w 1792 roku założono kopalnię doświadczalną Versuch Kohlengrube w Biertułtowach (obecnie miasto Radlin). Pierwsze szyby o głębokości 20–26 m znajdowały się na północnym stoku wzgórza biertułtowskiego, miejscu obecnego cmentarza. Wodę odprowadzano sztolnią do pobliskiego potoku. Około 1797 roku kopalnia otrzymała nazwę „Hoym” na cześć ministra do spraw Śląska Carla Georga von Hoyma, który wykazywał osobiste zainteresowanie jej losem.

Po zejściu z eksploatacją do poziomu sztolni, w 1806 roku na szybie „Maszynowym” (Machinen Schacht) o głębokości 45,5 metrów zabudowano parową maszynę odwadniającą. Była to pierwsza maszyna parowa w rejonie Rybnika.

W 1834 roku kopalnia została sprzedana prywatnym właścicielom (gwarkom) i zakład stał się gwarectwem. Równocześnie do gwarectwa przystąpili właściciele sąsiedniej kopalni „Sylvester” (założonej w 1831 roku) i w 1835 roku powstała „Skonsolidowana Kopalnia Hoym w Biertułtowach” („Consolidirte Hoym Grube bei Birtultau”). W 1840 roku na szybie „Thürnagel” (46 m) zainstalowano nową maszynę odwadniającą.

W 1858 roku w północnej części kopalni, przy samej granicy z Niewiadomiem, oddano do ruchu szyb „Graf Reden” (105 m) z parową maszyną odwadniającą i wyciągową. Po oddaniu do ruchu 1 października 1856 roku linii kolejowej przebiegającej przez sąsiedni Niewiadom, w 1858 roku kopalnia uzyskała w Niewiadomiu bocznicę z rampą załadowczą. Od szybu „Graf Reden” prowadziła do niej kolejka konna Rossbahn i pochylnia transportowa z linociągiem Brensberg.

W 1868 roku wydzierżawiono leżącą przy wschodniej granicy nieczynną kopalnię „Carolus” (eksploatowaną w latach 1838–1841 i 1855–1859). W 1871 roku przyłączono do kopalni leżący w Niewiadomiu obszar nieczynnej kopalni „Laura”. Połączone zakłady otrzymały nazwę „Skonsolidowana Kopalnia Hoym­‑Laura” (Consolidirte Hoym­‑Laura Grube). W polu tym założono szyb wydobywczo­‑odwadniający „Grundmann” (obecnie „Kościuszko”) o głębokości 147 m. Po połączeniu z pochylnią transportową do bocznicy kolejowej, służył również do wydobycia.

W 1890 roku „Skonsolidowaną Kopalnię Hoym­‑Laura” i „Carolus” nabył książę Hugo Hohenlohe Oehringen na Ujeździe. Odtąd kopalnia należała do książęcego dominium przemysłowego o nazwie „Montanwerke des Fürsten Hugo zu Hohenlohe, Herzogs von Ujest” z siedzibą w Sławięcicach.

Obok szybu „Grundmann” założono nowy szyb „Oppurg” (obecnie „Głowacki”) o głębokości 192 m, który, po otrzymaniu połączenia z bocznicą kolejową parowym linociągiem, od 1902 roku przejął całe wydobycie kopalni.

Kolejna zmiana własności nastąpiła w 1913 roku. Kopalnię przejęła wtedy spółka akcyjna o nazwie „Czernickie Górnictwo Węgla Kamiennego, Spółka Akcyjna” (Czernitzer Steinkohlen Bergbau Aktien Gesellschaft), w której większość udziałów należała do księcia.

Z początkiem lipca 1922 roku powiat rybnicki został włączony do Polski. Nie spowodowało to perturbacji w ruchu zakładu. Sytuacja własnościowa pozostała ta sama, tylko spółka otrzymała polską nazwę „Czernickie Towarzystwo Węglowe, Spółka Akcyjna”. Zmianie uległa także nazwa kopalni z „Consolidirte Hoym­‑Laura Grube” na „Kopalnia Hoym”.

W 1936 roku zmieniono nazwę kopalni z „Hoym” na „Ignacy”, na cześć prezydenta Ignacego Mościckiego. Równocześnie zmieniono nazwy szybów „Oppurg” na „Głowacki”, a „Grundmann” na „Kościuszko”.

Po napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę, kopalnię przejął koncern Reichswerke A.G. für Berg‐ und Hüttenbetriebe Hermann Göring. Przywrócono stare nazwy kopalni i szybów.

Po II Wojnie Światowej kopalnię upaństwowiono i podporządkowano Rybnickiemu Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego. Kopalnię uznano jako nierozwojową i nie przewidywano większych inwestycji, zamierzając zakończyć eksploatację po wyczerpaniu zasobów na poziomie 400 m. By jednak przedłużyć jej żywotność, przydzielano kopalni do eksploatacji obszary wydzielonych pokładów sąsiednich kopalń. W 1958 roku do kopalni przyłączono leżące na północy pole dawnej kopalni „Szczęście Beaty”, a w 1962 roku dołączono z rezerw RZPW leżące jeszcze dalej na północ pole „Jejkowice”. Już od roku 1960 na poziomie 400 m drążono w tym kierunku dwa równoległe przekopy. Jednak po dotarciu do uskoku piecowskiego roboty wstrzymano, gdyż jego przebicie okazało się niemożliwe. W 1964 roku w Jejkowicach rozpoczęto głębienie szybu peryferyjnego z zastosowaniem metody mrożeniowej. Po osiągnięciu w 1966 roku docelowej głębokości 252 m, przystąpiono do drążenia podszybia. Podwójne wdarcie wody, która wypełniła prawie cały szyb, zniweczyły te prace. Dalszy los kopalni stanął pod znakiem zapytania. Jedynym ratunkiem było połączenie jej z sąsiednią kopalnią „Rydułtowy” jako „Ruch II” (od 1991 — „Ruch Ignacy”), co nastąpiło 1.01.1968 roku. Jej dalsze losy, aż do dnia dzisiejszego, to już dzieje kopalni „Rydułtowy”.

Po zakończeniu w 1995 roku wydobycia przy szybie „Kościuszko” podjęto generalną likwidację obiektów na powierzchni dawnej kopalni „Ignacy”, poczynając od zakładu przeróbczego i przyległych obiektów. Z kilkudziesięciu obiektów pięć wydzielono jako zabytkowe i w 2005 roku wpisano je do rejestru zabytków.

Tymi obiektami i wieżą widokową opiekuje się powstałe w 1999 roku Stowarzyszenie Zabytkowej Kopalni „Ignacy”. Pozostałe obiekty przeznaczono do zagospodarowania lub likwidacji. Do rejestru zabytków zostały wpisane następujące obiekty zlokalizowane w obrębie zakładu głównego kopalni:

• budynek nadszybia szybu „Kościuszko” z wieżą wyciągową,
• budynek nadszybia szybu „Głowacki” z wieżą wyciągową,
• budynek maszyny wyciągowej szybu „Kościuszko” z parową maszyną wyciągową,
• budynek maszyny wyciągowej szybu „Głowacki” z parową maszyną wyciągową,
• budynek elektrowni (obecnie hala sprężarek) z dwiema sprężarkami.

Poza tym wykorzystane są:

• budynek administracyjny (poczta, apteka, kwiaciarnia, biura),
• wieża widokowa,
• budynek po sprężarce (stolarni i hali wypłat) — obecnie remontowany,
• budynek warsztatu mechanicznego,
• budynek dawnego baru i kawiarni — zajęty przez sklep,
• budynek nadszybia szybu „Graf Reden” („Sobieski”) z 1856 roku, wyremontowany w lipcu 2013 roku — niezagospodarowany.

Od listopada 2014 roku prowadzony jest remont budynku maszyny wyciągowej i sąsiedniego pomieszczenia kompresora, później stolarni z dawną halą wypłat na piętrze, w celu przystosowania ich na pomieszczenia ekspozycyjne zabytkowej kopalni „Ignacy”.