KWK „1 Maja” w Wodzisławiu Śląskim
Antoni Tomas
Dane podstawowe
- Nazwa kopalni: KWK „1 Maja”, w okresie budowy były w użyciu nazwy KWK „Mszana” i „Kopalnia im. 1 Maja w budowie”;
- lokalizacja: Wilchwy, dzielnica Wodzisławia Śląskiego;
- obszar górniczy: 35,6 km²;
- rozpoczęcie budowy: 1951 rok,
- początek wydobycia: ;
- zatrudnienie maksymalne: 8000 pracowników;
- — połączenie z KWK „Marcel”;
- koniec wydobycia: ;
- likwidacja kopalni: .
Opis kopalni
W roku 1950 Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów podjął uchwałę o rozwoju Rybnickiego Okręgu Węglowego i budowie KWK „Mszana”. Już w roku 1951 wykonano pierwsze wykopy pod budynki i budowle urządzeń powierzchni, pierwszym Dyrektorem został mianowany inż. Leszek Kropaczek. Przystąpiono do głębienia szybu II i I oraz rozpoczęto budowę bocznicy kolejowej od kopalni do Wodzisławia Śląskiego o długości 4,2 km. W grudniu 1954 roku oddano do użytku budynek administracyjny. W roku 1955 uzyskano pierwsze przebicie wentylacyjne na poziomie 280 m pomiędzy szybami I i II, natomiast ze stacji kolejowej Wodzisław Śląski na kopalnię przyjechał pierwszy pociąg. W kolejnych latach uzyskano przebicie wentylacyjne na poziomie 410 m pomiędzy I i II. W roku 1956 nastąpiło oddanie do użytku: nastawni kolejowej na bocznicy, budynku maszyn wyciągowych szybów I i II, wieży szybowej Szybu II, budynku stacji wentylatorów, chłodni kominowej, Domu Górnika, a na Szybie II, po zakończeniu montażu maszyny wyciągowej o mocy 750 kW, uruchomiono wyciąg pionowy. Następuje zmiana na stanowisku dyrektora kopalni. Dotychczasowy dyr. Leszek Kropaczek przeszedł do pracy w WUG, a stanowisko po nim objął inż. Józef Albiński. Niedostateczna ilość sprężonego powietrza, częste braki wozów spowodowane małą wydolnością urządzeń odstawczych na powierzchni i samego szybu, brak przewozu lokomotywowego na dole kopalni, brak maszyn i urządzeń z napędem powietrznym niezbędnych w warunkach wysokiej gazowości kopalni były poważnymi przeszkodami w budowie Kopalni. W tej sytuacji postanowiono czasowo wprowadzić transport konny na dole kopalni, który trwał do drugiej połowy 1958 roku, po czym wprowadzono lokomotywy napędzane sprężonym powietrzem. W tym samym też roku wprowadzone zostaje „centralne strzelanie” prowadzone z powierzchni kopalni. Dyrektor inż. Józef Albiński zostaje odwołany ze stanowiska, a nowym dyrektorem kopalni został mgr inż. Jan Matysiak.
Kopalni nadana zostaje nazwa „Kopalnia imienia 1 Maja w budowie”, po czym już Kopalnia została otwarta i rozpoczęła eksploatację złóż węglowych. Otwarcia Kopalni dokonał ówczesny Premier Józef Cyrankiewicz w asyście I Sekretarza KW PZPR Edwarda Gierka i Ministra Górnictwa Piotra Jaroszewicza. Pierwszą uruchomioną ścianą była ściana P‑7 w pokładzie 623. Urobek wydobywany był na powierzchnię szybem I i dalej był transportowany wagonami do Zakładu Przeróbczego w KWK „Marcel”. Rozpoczęła pracę stacja odmetanowania, która przyjęła około 30 % wydzielającego się w kopalni metanu. ze stanowiska dyrektora zostaje odwołany mgr inż. Jan Matysiak, który przeszedł na stanowisko inspektora w RZPW. Dyrektorem kopalni mianowany został mgr inż. Józef Żyła, dotychczasowy dyrektor KWK „Jankowice”. Łączne wydobycie od do końca roku wyniosło 47 198 ton.
Na początku 1961 roku zarządzeniem Ministra Górnictwa i Energetyki nazwa kopalni zostaje zmieniona na „Kopalnia Węgla Kamiennego 1 Maja”. Na koniec tego roku kopalnia zatrudniała 1874 pracowników fizycznych i 242 umysłowych. W kolejnych latach zostały przekazane do eksploatacji ważne inwestycje: rurociąg wodny Godów — Mszana, budynek płuczki, sprężarka TK‑32, budynek nadszybia Szybu I i budynek sortowni, oddano do użytku w Szybie I urządzenie skipowe, urządzenie wentylacyjne na Szybie III, urządzenie wentylacyjne na otworze „wielkośrednicowym”, budynek sprężarek na Szybie III, budynek nowej lampowni, w przodkach chodnikowych zastosowano samoprzesuwne przenośniki typu „Grot” i „Skat”. Średnie dzienne wydobycie w ciągu roku 1963 osiągnęło poziom 2 054 tony/dobę.
W roku 1964 do ścian wprowadzono kombajny napędzane sprężonym powietrzem: produkcji angielskiej typu „Anderton” oraz polskiej „KWB‑2p”. W tym też roku kopalnia wykazuje stale rosnący poziom wydobycia przekraczając plan o 22,7 %, dając dodatkowo około 189 000 ton węgla netto. Średnie zatrudnienie w końcu roku osiąga 3 920 pracowników. Pod koniec roku rozpoczęto elektryfikację urządzeń odstawczych na oddziałach wydobywczych. Rybnickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego ustaliło zdolność wydobywczą kopalni w wysokości 4 200 ton/dobę.
W następnych latach oddana została do ruchu pierwsza w Polsce od podstaw zbudowana stacja odmetanowania, ponadto do użytku oddano kopalniany Dom Kultury w Wodzisławiu Śląskim z salą teatralną na 400 miejsc, na szybie IV uruchomiono dwa wentylatory WOK‑3, na szybie IV uruchomiono jedną sprężarkę produkcji CKD typ TK, wprowadzono do ruchu pierwszą obudowę zmechanizowaną produkcji polskiej typu MOP‑BZ‑1, w rejonie szybów głównych uruchomiono dwie sprężarki TK‑32, zakończono rozbudowę kopalnianego dworca autobusowego, zmodernizowano układ kolejowych bocznic kopalnianych, w rejonie szybu VI zakończono montaż rozdzielni 6 kV, zasilającej odbiorców na powierzchni i dole kopalni, ukończono też rozbudowę Zakładu Przeróbki Mechanicznej Węgla do wydajności 4 800 ton/dobę netto. Z dniem odszedł na emeryturę dyrektor kopalni mgr inż. Józef Żyła. Stanowisko po Nim objął mgr inż. Ołdrzych Łobodziński.
Z uwagi na zbyt niską wydajność szybu wydobywczego w marcu 1969 roku uruchomiono na poziomie 280 m hydrotransport o wydajności 1 200 ton/dobę brutto, co umożliwiło kopalni w tym roku dodatkowe wydobycie na powierzchnię 131 710 ton węgla. Oddano do eksploatacji kompleks urządzeń nadszybia szybu VI. Wykonano to unikalną metodą poprzez nasunięcie na otwór szybu konstrukcji wieży szybowej wraz z nadszybiem i maszyną wyciągową. Od roku 1971 przebiega akcja wycofywania ze ścian kombajnów napędzanych sprężonym powietrzem. W ich miejsce wprowadzane są kombajny o napędzie elektrycznym. W ścianach pracuje 14 kombajnów KB‑125z oraz 4 strugi SWS‑4. W kolejnych latach oddano do użytku zautomatyzowaną maszynę wyciągową skipu w szybie I, zautomatyzowany obieg wozów na podszybiu i nadszybiu szybu VI. Zakończono kolejny etap rozbudowy Zakładu Przeróbczego, który osiągnął wydajność wzbogacania węgla na poziomie 10 000 ton/dobę netto. Całość składała się z dwóch systemów po 525 t/h brutto. W rozbudowie uwzględniono zanieczyszczenie urobku do 35 %, oddano do eksploatacji suszarnię koncentratu flotacyjnego o wydajności 1 000 t/h.
odwołany zostaje ze stanowiska Dyrektor mgr inż. Ołdrzych Łobodziński. Od nowym dyrektorem kopalni zostaje mgr inż. Marian Słomczyński. roku na zmianie III w chodniku podścianowym ściany P‑27/624 nastąpił wybuch metanu. W wyniku wybuchu zginęło czterech górników, a wielu zostało poparzonych i rannych. W roku 1975 Kopalnia wyeksportowała 1 911 397 ton węgla typu 35 (co stanowiło 91,3 % całej produkcji), przy wyposażeniu w 4 ściany z obudową zmechanizowaną typu KRAB i MK‑97, i 5 ścian z obudową indywidualną składającą się ze stojaków hydraulicznych centralnie zasilanych (o łącznej długości frontu powyżej 610 m). W grudniu ukończono roboty związane z pogłębianiem szybu I do poziomu 610 m oraz uruchomiono do tego poziomu urządzenie skipowe o udźwigu 12,5 tony.
w kopalni „1 Maja” zlikwidowano centralne strzelanie, a w styczniu następnego roku zaprzestano stosować hydrotransport (z poziomu 280 do Zakładu Przeróbczego). Od marca 1971 roku do czasu likwidacji stosując tą metodę transportu wydobyto na powierzchnię około 2,13 mln ton urobku.
Od stycznia 1978 roku w KWK „1 Maja” (jako jednej z pierwszych w Przemyśle Węglowym) wdrożono czterobrygadowy system pracy. Polegał on na ciągłej pracy kopalni (przez 7 dni w tygodniu) i sześciodniowym tygodniu pracy załogi. Na początku roku uruchomiono w Polsce produkcję niskich stojaków hydraulicznych centralnie zasilanych, SHC‑30NZ, a pierwsze z nich zastosowano w KWK „1 Maja”. W przodkach eksploatacyjnych (ścianach) pracowało średnio 5 kombajnów i 13 strugów.
na zmianie III rozpoczyna się strajk załogi. w Jastrzębiu‑Zdroju podpisane zostało porozumienie pomiędzy Komisją Rządową i Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym. Zgodnie z jednym z postulatów załogi KWK „1 Maja” zlikwidowano czterobrygadowy system pracy, a od , od I zmiany, załoga kopalni wznowiła pracę. , z inicjatywy NSZZ „Solidarność” i Kierownictwa Kopalni, wprowadzono na cechownię i poświecono figurę św. Barbary — poświęcenia dokonał ówczesny Sufragan Diecezji Katowickiej ks. Biskup Czesław Domin. Jeszcze w czasie trwania strajku zachorował Dyr. mgr inż. Marian Słomczyński, który przeszedł na emeryturę. Kolejnym Dyrektorem został mgr inż. Jan Bednarz dotychczasowy Naczelny Inżynier Kopalni.
wprowadzono stan wojenny, a KWK „1 Maja”, została objęta militaryzacją, większość członków Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” została internowana, po wprowadzeniu stanu wojennego załoga rozpoczęła strajk. 15 grudnia po akcjach pacyfikacyjnych w kopalniach jastrzębskich i zgrupowaniu sił MO i ZOMO na drogach dojazdowych do kopalni „1 Maja”, załoga przerwała protest i przystąpiła do pracy.
W następnych latach Kopalnia ogółem w ciągu roku wydobywała około 2,6 mln ton węgla, w tym około 2,2 mln ton węgla wsadowego. Na eksport skierowano rocznie około 1,78 mln. Intensywnie był przygotowywany front zastępczy w nowych, bardzo odległych, partiach „pola marklowickiego” oraz w rejonach PW i B. Zakończono pogłębianie szybu VI do poziomu 850 m, rozpoczęto także roboty udostępniające pierwsze pole wydobywcze P w piętrze 610/850 m i drążenie przekopu północnego na poziomie 610 m oraz upadowej P/707 z poziomie 610 m.
nastąpiła zmiana na stanowisku Dyrektora kopalni. Dotychczasowy Dyrektor mgr inż. Jan Bednarz obejmuje stanowisko Dyrektora nowo uruchomionej KWK „Krupiński”, natomiast Dyrektorem KWK „1 Maja” zostaje dotychczasowy Naczelny Inżynier kopalni, mgr inż. Maciej Czernicki. Przystąpiono do opracowania koncepcji udostępnienia i eksploatacji pola „Marklowice”. Projekt przewidywał w obrębie tego pola budowę nowego szybu wentylacyjnego (VIII), oraz szybu wdechowego (IX), doprowadzającego świeże powietrze dla partii DM i M na poziomie 850 i 1100 m. Szyb IX planowano zgłębić w pobliżu szybów marklowickich kopalni „Marcel”, zaraz po zakończeniu robót związanych z głębieniem szybu VIII. Wykonano przekop łączący obieg wozów szybu VI na poziomie 850 m oraz przekop północny, którego docelowa długość na tym etapie wynosiła 1000 m. Łącznie w roku 1984 Kopalnia „1 Maja”wydobyła około 2,192 mln ton węgla wsadowego, na eksport wysłano około 1,73 mln ton, natomiast we wrześniu kopalnia wyeksportowała (licząc od początku istnienia) około 30 mln ton węgla wsadowego.
decyzją OUG w Rybniku zmieniono granicę eksploatacyjną kopalni powiększając obszar górniczy o partię marklowicką. Zwiększyło to zasoby kopalni o 42,703 mln ton. W lipcu uruchomiono pierwszą ścianę na poziomie 850 m, była to ściana P‑13 w pokładzie 707 wyposażona w obudowę zmechanizowaną osłonową typu „Heitzmann” oraz w strug SWS‑4. Długość ściany wynosiła 190 m zaś wysokość 1,2 m. W roku 1986 dobowe wydobycie Kopalni wynosiło średnio 8 253 ton/dobę. Za cały rok kopalnia wydobyła 2 485 550 ton węgla, przy czym wydobycie prowadzono w 21 ścianach w tym w trzech wyposażonych w kombajny i w osiemnastu wyposażonych w strugi. W maju oddano do ruchu urządzenie skipowe na poziomie 850 m. We wrześniu w celu obniżenia temperatury w przodkach drążonych na poziomie 850 m, uruchomiono agregat chłodniczy GUC 250 P. Wyniki produkcyjne przedstawiały się następująco: wydobycie brutto — około 4,1 mln ton, wydobycie netto — około 2,5 mln ton, wydobycie dobowe — średnio 8 218 ton.
, na znak poparcia dla innych strajkujących już w Polsce zakładów pracy, załoga kopalni przystąpiła do strajku okupacyjnego, a w późnych godzinach popołudniowych strajkująca część załogi zmuszona została przez oddziały MO i ZOMO do opuszczenia kopalni. Strajkujący (po kąpieli w kopalnianej łaźni) w uformowanym pochodzie wyszli przez bramę kopalni i udali się do kościoła w Wichwach. W grudniu tego roku zakończono też pogłębianie szybu VI do poziomu 1040 m, a wyniki produkcyjne przedstawiały się następująco: wydobycie brutto — około 4,31 mln ton, wydobycie netto — około 2,45 mln ton, na eksport skierowano około 1,76 mln ton.
W kolejnym roku 1989 wprowadzony został do eksploatacji — po raz pierwszy w kopalni — kombajn chodnikowy Alpine AM‑50, który rozpoczął drążenie pochylni D/620/1, natomiast w marcu rozpoczęto wiercenie otworu badawczego pod Szyb IX w Marklowicach, a w lipcu Zakład Budowy Szybów w Bytomiu rozpoczął na poziomie 1040 m drążenie podszybia szybu VI. Wyniki produkcyjne przedstawiały się następująco: wydobycie netto — około 2,18 mln ton, na eksport skierowano około 1,9 mln ton.
odbyły się w kopalni wybory do Rady Pracowniczej i wybory Zebrania Delegatów. Wybrano 29‑osobową Radę Pracowniczą. Jej Przewodniczącym został Benedykt Tannenberg. Do Zebrania Delegatów zostały wybrane 142 osoby. , w wyniku ogłoszonego konkursu, Rada Pracownicza powołała na stanowisko dyrektora KWK „1 Maja” dotychczasowego dyrektora — mgr inż. Macieja Czernickiego. odbyły się kolejne wybory do Rady Pracowniczej i Zebrania Delegatów. Na pierwszym posiedzeniu Rady Pracowniczej wybrano jej Przewodniczącego — został nim mgr inż. Jerzy Pasek, a podpisany zostaje kontrakt na zakup agregatu strugowego CLM firmy Heintzmann. Wynik finansowy brutto kopalni po raz pierwszy był ujemny i wyniósł 18 mln zł straty.
W ramach restrukturyzacji Górnictwa Węgla Kamiennego w 1993 roku powstają Spółki Węglowe będące spółkami akcyjnymi. W wyniku przejęcia przez nowopowstałą Rybnicką Spółkę Węglową kopalni „1 Maja”, zakończyła działalność Rada Pracownicza. Od na stanowisko Dyrektora Kopalni Zarząd Rybnickiej Spółki Węglowej SA powołał mgr inż. Stanisława Kowalskiego. Dotychczasowy Dyrektor, mgr inż. Maciej Czernicki, objął funkcję Prezesa Zarządu Jastrzębskiej Spółki Węglowej SA. W czerwcu Kierownictwo Kopalni, w porozumieniu z Zarządem RSW SA, opracowało kierunki działań w zakresie techniczno‑organizacyjnym na najbliższe lata. Postanowiono między innymi: zatrzymać budowę poziomu 1040, w znacznym stopniu zwiększyć koncentrację wydobycia poprzez zmniejszenie ilości ścian do ośmiu bloków wydobywczych. W lipcu 1993 roku uruchomiono w ścianie D‑8 w pokładzie 620/1 kompleks ścianowy CLM, a już w tej ścianie osiągnięto rekordowe dobowe wydobycie — 3 100 ton przy postępie 10,3 m/d., zaś średnio w miesiącu wydobywano 2 180 ton/dobę. Wynik finansowy brutto Kopalni za 1993 rok był nadal ujemny i wyniósł 14,9 mln zł straty.
W roku 1995 nastąpiło załamanie wydobycia, co spowodowało katastrofalne skutki finansowe. Koncentracja wydobycia i selektywne wybieranie pokładów, generalnie słuszne w warunkach gospodarki rynkowej, nie zdały egzaminu w KWK „1 Maja”. Cienkie pokłady, liczne zaburzenia, uskoki, ścienienia, zagrożenie metanowe powodujące ograniczenie postępu niektórych przodków eksploatacyjnych, konieczność — ze względu na wysokie temperatury — skracania czasu pracy do 6 godzin pod ziemią, znaczne odległości (dochodzące do 6 km) ścian od szybów zjazdowych przez lata rekompensowane były rozbudowanym frontem wydobywczym: czynnym i rezerwowym. Wymuszona warunkami zewnętrznymi próba ograniczenia ilości czynnych ścian wydobywczych do ośmiu, podobnie jak poprzednio utrzymywanie dwudziestu, nie zapewniła rentowności kopalni. Nowo zakupione drugie urządzenie CLM, które wprowadzono do ściany D‑4 w pokładzie 620/2 ze względu na liczne uskoki i ścienienia pokładu, spowodowało załamanie wydobycia, które spowodowało katastrofalne skutki finansowe.
Zarząd RSW SA podjął uchwałę w sprawie skojarzenia zdolności produkcyjnej ogniw technologicznych kopalń „Marcel” i „1 Maja”. Uchwałą Nr 245/95 z dnia w sprawie połączenia KWK „Marcel” i KWK „1 Maja” nastąpiło połączenie kopalń „Marcel” i „1 Maja” w jedną jednostkę organizacyjną pod nazwą Rybnicka Spółka Węglowa SA Kopalnia Węgla Kamiennego „Marcel” w Wodzisławiu Śląskim. Dyrektorem połączonych kopalń zostaje mgr inż. Jan Materzok, dotychczasowy Dyrektor KWK „Marcel”. Dotychczasowa Kopalnia Węgla Kamiennego imienia „1 Maja” stała się Ruchem „1 Maja” dla KWK „Marcel”. Wynik finansowy brutto Kopalni „1 Maja” za 1995 rok przyniósł 43,5 mln zł straty.
W kolejnym roku zatrzymano ruch wentylatorów na szybie V w Krostoszowicach i zlikwidowano obiekty powierzchniowe, a od powstaje spółka z o.o. „Splot”. Spółka przejmuje od kopalni: warsztat mechaniczny i stolarnię, sprzęt ciężki — koparki, spychacze, autobusy, samochody, ładowarki, zwałowanie kamienia, roboty za‐ i wyładunkowe na placach składowych kopalni, obsługę łaźni. Sprzedany zostaje też wyciąg narciarski na Soszowie.
następuje zmiana na stanowisku dyrektora KWK „Marcel”; mgr inż. Jan Materzok zostaje członkiem Zarządu RSW SA, a Dyrektorem kopalni zostaje mgr inż. Andrzej Badaj.
W latach 1996–1998 w Ruchu „1 Maja” kopalni „Marcel” próbowano uzyskiwać lepsze postępy ścian, a więc i wyższe wydobycie, poprzez zaniechanie techniki strugowej i wprowadzenie do ścian kombajnów w szerszym niż dotychczas zakresie. Ze względu na konieczność „przybierki” stropu lub spągu z powodu eksploatacji cienkich pokładów, awaryjność w ścianach i na odstawie znacząco wzrosła, co nie pozwoliło uzyskać oczekiwanych efektów, w związku z czym w roku 1999 Zarząd RSW SA podjął decyzję o likwidacji Ruchu „1 Maja” KWK „Marcel”, zakładając likwidację 134 km wyrobisk korytarzowych i 3 735 m b. szybów. Zatrzymano ruch wentylatorów przy szybie III i IV w Mszanie i w Wodzisławiu, zlikwidowano wszystkie urządzenia na tych szybach.
ze struktur RSW SA zostaje wyodrębniona nowa jednostka i powstaje samodzielna Kopalnia Węgla Kamiennego „1 Maja”, której Dyrektorem zostaje mgr inż. Józef Dutkiewicz, z tym dniem zatrzymano wydobycie i wstrzymano ruch pozostałych sprężarek nisko i wysokoprężnych.
Ostatnia tona węgla ze ściany DM‑5/616 z poziomu 850 została wytransportowana na powierzchnię kopalni w dniu , a Kopalnia zostaje sprzedana do Spółki Restrukturyzacji Kopalń SA i następuje alokacja 750 pracowników do kopalń RSW SA. Pozostaje tylko 350 pracowników do prowadzenia fizycznej likwidacji kopalni. zatrzymano zakład przeróbczy w KWK „1 Maja”, odbywa się ostatnia jazda szybem (szyb II), po czym następuje zwijanie lin nośnych. nastąpiło też uroczyste wyprowadzenie posągu św. Barbary z cechowni kopalni do kościoła parafialnego w Wilchwach.
Załoga byłej Kopalni „1 Maja” w okresie likwidacji sukcesywnie przenoszona była do sąsiednich kopalń — głównie „Marcel” i „Jankowice”. Jednocześnie znacząca część załogi przeszła na tzw. urlopy górnicze.
Kopalnia „1 Maja” w różnych okresach zatrudniała bez firm zewnętrznych od 5000 do 7500 pracowników. Według szacunkowych wyliczeń, w pokładach o miąższości powyżej 90 cm do poziomu 1040 m w obszarze górniczym KWK „1 Maja” pozostało 60 mln ton węgla koksującego, co przy wydobyciu dobowym 10 000 ton/dobę pozwoliłoby na kolejne 25 lat eksploatacji.